TALATAH BASARAH
1. Sangku
2. Behas
3. Dandang
Tingang
4. Sipa
[Giling Pinang]
5. Ruku
[Rukun Tarahan]
6. Bulau
Pungkal Raja [Duit Singah Hambaran /Sangku
7. Behas
Hambaruan ije kabungkus
8. Undus
Tanak huang kasa
9. Tampung
Tawar huang galas hayak atun danum,inyampur umba minyak harum.
10. Parapen,
atun barah apui.
11. Garu,Manyan,Dupa.
12. Benang
Lapik Sangku
13.Tanteluh
manuk manta ije kabawak
14. Kambang
sukup macam
SUSUNAN BASARAH
1. Manggaru
Manyan Sangku Tambak Raja
2. Do,a
Tamparan Basarah
3. Kandayu
Manyarah Sangku Tambak Raja
4. Mambaca
pampeteh Ranying Hatalla Langit huang Buku Panaturan.
5. Kandayu
Mantang Kayu Erang
6. Mandehen
pampeteh Ranying Hatalla Langit
7. Kandayu
Parawei
8. Do,a
Kahapus Basarah
9. Mambuwur
Hambaruan,mamantis undus,manampung tawar, tuntang muhus tanteluh manuk akan hapa manyaki mamalas,tau
kia impahinje huang tampung tawar.
MANGGARU SANGKU TAMBAK
RAJA
Nggaru
manyangku panatau Sangku Tambak Raja, ije bahalap basuang behas manyangen
tingang, bahalap ingarambang hapan giling pinang,hambalat rukun tarahan, basingah
bulau pungkal Raja, rabia tisik tambun, neras hapan bulau hambaruan ije bungkus
bungkusan timpung, hayak maluhing Dandang Tingang ije kadandang, mangat hai
pahalingei, datuh pahalingai, inyarah ekei hajamban auh basarah ekei, akan
Ranying Hatalla Langit, parapah baratuyang hawun, hapan ekei balaku asi
belum,palakuan awat maharing, umba bitim Raja ije hai kuasam belum, mangat kare
kahandak ekei uras tau manjadi tumun gawim, ije jadi manjadian sahapus Pantai
Danum Kalunen tuh hemben huran, huang aram tuntang kuasam ekei balaku, Sahey.
DO,A TAMPARAN BASARAH
Ikei mangaku
tuntang percaya.
- Ranying
Hatalla Langit Katamparan
- Langit
Katambuan
- Petak
Tapajakan
- Nyalung
Kapanduan
- Kalata
Padadukan
-
Hayak i-nanjuriku bahing ganan tandakku balua
bulau pantar tatah, nantekei santin karunyangku,
bahanjung rabia sandurin guntum
-
Bahi-bahing panganak andau, bambahingan
panyandai bulan,ganan tandakku malan balua parung hai malabehu
benteng bahanjung siru datuh barantau ruange
-
Eleh kilat basangkelang dawen
pinang sarayung lewu, liu basampale bumbung katilambung nyahu, nyandar sala
lalangae lawin tambum pamalangkan pantar, nipas liwus tampajahe ihing sanggaran
burung dahiang
-
Ganan tandakku, palus malan
nyalumbu ambun tilap telu puluh, nanjung mampan enun lime balas
hatalamping, eleh tapuk panjungan manjung, murik panjungan manjung,
halawu Tasik Ambun Baragantung Langit
-
Ganan tandakku palus
murik pamahimping langit, nanjak pamaramban
hawun, are batang danum nanjung inangkalau dia
batandak panjang, ganan tandakku palus tapuk Tasik Malambung Bulau, harende Laut
Bapatah Hintan, eleh Babalang lenda-lendang Balai Bulau Napatah Hintan,
Balai Hintan Napatah Bulau Sali padadusan Ranying Hatalla
Langit Tuhan Tambing Kabunteran Bulan Raja Tuntung Matan Andau
-
Ganan Tandakku palus nyelem Balai Bulau Napatah
Hintan, Balai Hintan Napatah Bulau, hayak kangkarungut bahing Ganan
Tandakku malawu rawei.
-
Iyoh Tingang Tatu Ranying Hatalla Langit, nduan
hembekan katun ikei tingang Esum Pantai Danum Kalunen ambun andau / alem
etuh, jadi tingang kampeleng renteng, tambun hapampungan lingkat
mijen Balai / Parung hai malabehu bentenge Bagantung lewu............tuh.
-
Mangat bitim nyantah bulau rantuan tanduk, nangkilik
ikei Tingang esum Pantai danum Kalunen,hayak narui akan ikei
kayun penyang karuhei tatau, sandik paturung sangkalemu
raja, mangat ikei tau jatha tuntung batuah, hatalla jawan
balambit.
-
Akam kea mujan akan ikei panyalembang untek,panarang
atei, parentas rawei, paharus jalan, parajang tutur, mangat ikei tau akan
tanggeran lewu mandereh danum, tangkilik rundung hapamantai tambun, belum tatau
sanang, ureh ngalawan.
-
Narui akan ikei sangka tatamba,tangkalasan bara
kare peres baratus gangguran arae,sampar baribu sasabutan bitie, mangejau ikei
bara kasingen lewu mandereh danum, kahirin rundung hapamantai tambun.
-
Mujan mijen panatau Sangku tambak Raja, ije ngarambang
hapan giling pinang hambalat rukun tarahan, hayak basingah bulau pungkal
raja, rabia tasik tambun.
-
Mujan nyelem behas bungkusan timpung, mangat hariten
halawu benteng, barintih nduan upun tundui, habuen kilau kahang duhung, barintih
baun pinggan sambung.
-
Dia panjang riwut rawei-ku
tingang tatu, basa bitim ije uras handung hakatawan ampin
karangkan lingun ikei tingang esum Pantai Danum Kalunen, bitim puna Raja kuasa mahunjun bara kare Raja awang beken,
kuasam jatun bara tikas kuasa.
-
Palus nggatang nangkaruan tambange
Ganan Tandakku balua Balai Bulau Napatah Hintan,
bahanjung Balai Hintan Napatah Bulau, gandang halalian buli
palus masuh pamahimping langit, ngasuhan pamaramban hewun, eleh tapuk Tasik Ambun Baragantung
Langit,Laut Enun Baratuyang Hawun.
-
Dia batandak panjang Ganan Tandak-ku
malungkah Tasik Ambun Baragantung Langit, eleh tapuk Panjungan Manjung, palus
masuh pantang tuyang ambun tilap telu puluh kajang Pantai Danum Kalunen Eleh babalang
lenda-lendang Balai/parung hai malabehu benteng palus nyelem
Balai/Parung hai malabehu benteng nanturung kapanatau Sangku Tambak Raja ije bagantung
bentuk labehun parung, Hayak mujan penyang karuhei tatau panengan Ranying
Hatalla Langit mijen Sangku Tambak Raja
-
Buli tinai Ganan Tandak-ku nyelem Bulau Pantar Tatah,
nyuruk Rabia Sandurin Guntum, buli kilau junjun helu, mulang patuk panambalun
tambun hayak umba penyang karuhei tatau, umur panjang,
-
Kuruk hambaruan ikei buli, kuruk hambaruan ikei buli, kuruk
hambaruan ikei buli,.........Sahiy.
DO’A KAHAPUS BASARAH
-
Nanjuri-ku tinai Bahing Ganan Tandak-ku balua-bulau
pantar tatah nantikei Santin karunyangku bahanjung rabia sandurin guntum,
palus mating Nangkaruan tambange, halawu bentuk labehun parung, nyanda-nyandar Kapanatau
sangku tambak raja, palus nyaluh asep garu bulan jadi Lasang Liu Bulau Daren
Tanggui, akan lasang Ganan Tandak-ku antang manamuei.
-
Hayak nasaran tambang Ganan Tandak-ku lompat Lasang Liu
Bulau Daren Tanggui palus nggatanng riarae gantu-gantung balua Balai/Parung
hai malabehu bentenge, nunjung taribange, kilau anak burung tingang, mangkat Pangasiring ruwan bawin
antang langit.
-
Eleh kilat basangkelang dawen pinang sarayung lewu,
liu basampale nyarak bumbung katilambung nyahu, nyandar sala lalangae lawin
tambun pamalangkan pantar, nipas liwus tampajahe ihing sanggaran burung
dahiang.
-
Ganan Tandak-ku mahalau pukung pahewan antang,
malangkawet ruang labehun jatha, are batanjung luwuk
nanjung inangkalau, kutuh pain bukit panjang puruk
batu ambu mapan malangkawet, uras dia batandak panjang, eleh babalang
lenda-lendang Balai Karamat Raja ain Raja Tunggal Sangumang.
-
Jadi tukep nanturung, dani nyahendeng
Ganan Tandak-ku palus tingang tende lunuk, ninggang Balai Karamat Raja hayak
nyelem Balai Karamat Raja, andau-andau kea uluh tinggang tatu-ku Raja
Tunggal Sangumang melai kilau melai Bulan palin langit, ruwan maleleng
tehun lauk ranying manjuhan.
-
Palus panti-panting bahing Ganan Tandak-ku malawu rawei
nduan hambekan katun ikei tingang esum jadi are tingang bakampeleng rentenge
mijen bentuk labehun Balai / Parung, bagantung lewu............, nantuajar
lingu nalatai, malalus pumpung basarah.
-
Balaku bitim tingang tatu akan ikei tingang esum kare
kayun penyang karuhei tatau, tuah rajeki, umur panjang, batu sapaunggut belum,
narui kea kare tangkalasan kasingen lewu mandareh danum, kahirin rundung
hapamantai tambun.
-
Mangat ikei tingang esum tau belum jatha tuntung batuah,
haring Hatalla jawan balambit, tau akan tangeran lewu
mandereh danum, tangkilik rundung hapamantai tambun, belum tatau
mayambung, ureh ngalawan.
-
Eleh kumin tingang dia lunuk ngarangka, hirum tambun
isen baras ngalimbang Raja Tunggal Sangumang palus hajalukan kare kayun
karuhei, kayu angkat, kayu kilat, kayu Gatang, kayu Manang, kayu Naing, kayu
Namang, kayu Juju, kayu Juah, kajunjung Bulau Sangkalemu, Kanaruhung Bulau
Sangkalemu.
-
Tambang jari Ganan Tandak-ku kare kayun karuhei bara Raja
Tunggal Sangumang, hayak nasaran tambang gelang bulau nyelem Lasang Liu
Bulau Daren Tanggui, palus tingang nulak lunuk gandang
halalian buli nunjung taribangae mahalau pukung pahewan antang, malangkawet
ruang labehun Jatha sambil batambang salumpuk antang, kuruk bara
kuruk kilau nambawa manuk darung tingang, kuriu bara kuriu, tingkah nangkiau
riwut burung buli.
-
Dia batandak panjang Ganan Tandak-ku are eka uras
nanjung inangkalau, eleh babalang lenda-lendang Balai / Parung
hai malambehu bentenge hayak tingang tende lunuk nyelem Balai / Parung palus
nanturung kapanatau sangku tambak raja ije bagantung bentuk labehun
parung hayak mujan kare kayun karuhei, bulau hambaruan mijen behas
hambaruan mangat hariten halawu benteng, barintih nduan tundue.
-
Tutuk jadi Ganan Tandak-ku halalian tinai Lasang Liu
Bualau Daren Tanggui, buli asep garu bulan kilau junjun helu, Ganan Tandak-ku
palus buli nyelem bulau pantar tatah, nyuruk rabia sandurin guntum, buli kilau
junjun helu, mulang patuk panambalun tambun, kuruk hambaruan ikei buli, kuruk
hambaruan ikei buli, kuruk hambaruan ikei buli,.... Sahiy.
KANDAYU MANYARAH SANGKU TAMBAK RAJA
1.
Sangku tambak hai pahalendang
Basuang behas
manyangen tingang
Rukun tarahan
giling pinang
Inihang
luhing dandang tingang.
2.
Sangku tambak hai baguna
Inyarah
bentuk Balai paseban raja
Taharep ulun
bakas tabela
Manumun peteh
Ranying Hatalla
3. Sangku
jetuh basuang behas
Pambelum
inyarah dia bara tikas
Umba Hatala
ilaku ka-abas
Hambaruan salamat bereng barigas
4. Hetuh itah
uras manyaksi
Ranying
Hatalla te puna ati biti
Bereng daha
tuntang isi
Bakas tabela
hatue bawi
5. Hetuh itah
manyarah sangku
Panungkup
utus Raja Bunu
Tutuh Kameluh
Balimut Batu
Peteh hajamban ije Raja uju
6. Hatalla
nangkilik Jatha nanggera
Narui peteh
sangga tatamba
Nyalupu
sangku je tambak raja
Akan
Kaharingan sahapus dunia
7. Sangku inyarah manumun peteh
Uka itah tau uras menteng ureh
Aluh utus ije kue-kueh
Bereng barigas kahaban keleh
8. Itah
manyarah dia malayan
Umba Hatalla
ije katamparan
Uka manenga
Nyalung Kaharingan
Ingkes intu
behas Hambaruan
9. Sangku
inyarah je intu baun
Sangku
impunduk intu hunjun
Narai ilaku
inenga dinun
Tuah rajeki je uras atun
10. Sangku
inyarah puna bagulung
Behas imintih
bangkusan timpung
Panyalumpuk
entang penyang hatampung
Sama belum
tatau manyambung
11. Sangku
inyarah kalutuh helu
Imapui manyan
sangku inggaru
Lampang ewau
je mangat tutu
Mukei kuasan je
Raja Uju
12. Hetuh
itah je sama mite
Intu bentuk
je biti are
Behas i-mintih hariten
pire
Jetuh panenga
te tutu tege
13. Hetuh itah je uras mingat
Pasin Hatalla batang salamat
Auh narai bewei kahimat
Gawi menjadi hanyak imberkat
14. Pasin Hatalla jadi inarang
Cuba irima tuntang ingumang
Bara tamparae sapanja-panjang
Bakandung behas manyangen tingang
15. Hetuh itah uras katawan
Bentuk ungkup utus babuhan
Lunas helu tege kalampangan
Janji Hatalla tantahian huran
16. Itah kaharingan laku imberkat
Raying Hatalla atun nampaingat
Keleh utus mamparahan kabulat
Belum batuah bereng
salamat.
17. Hajamban jetuh bulau mandurut
Tatean riwut bahing karungut
Peteh hajamban Nyai Inai Mangut
Parit balanga je runjan riwut.
18. Balanga bulau je rujan riwut
Turus panatau ain Inai Mangut
Nusang pahayak ambun hadurut
Eweh katawae
tatau basewut.
19. Sarah sangku tikas tuh bewei
Basarah penyang itah hinje simpei
Mamparahan ampin kabulat atei
Kaharingan belumpenyang karuhei.
20. Sangku inyarah umba Hatalla
Kahimat itah bakas tabela
Tuah rajaki
utus babala
Umur panjang
belum baguna.
21. Hetuh
itah basarah bulat
Hinje atei
tiruk pampakat
Manintu
Hatalla eka kahimat
Bereng
baringas itah salamat.
KANDAYU MANTANG KAYU ERANG
1. Atei itah
harajur mangenang
Maniruk auh
te sapanja-panjang
Auh lunas
jalam malempang
Panamuei
Randung Banama Tingang
2. Banama
mamuat paramun gawi
Ije mahin dia
ati balihi
Tarantang
garu due puluh ije biti
Puat Banama
te sapanjadi.
3. Banama
tanggar te dia tiling
Itah
samandiai uras mahining
Palus inulak
auh bataling
Raja ngaragan
je Balai Mihing.
4. Tulak
Banama kitar gantau
Naharep
mantan je andau tumbu
Panamuei
Banama gulung paharu
Umba kakare
taluh ije inggau
5. Auh
kandayu sasar basikap
Banama
mahalau ambun tantilap
Panjungan
manjung inuju ancap
Lawang
haselan Kalawet batatap.
6. Manjung
i-urik dia narusan
Tende balaku
sawang kaharingan
Tihang Banama
murik jalayan
Namuei danum Tatau
nyahukan.
7. Tamuei
Banama paham bagulung
Dia nyarita
je luwuk tanjung
Banama
Tingang palus parantung
Tende lewu
bukit ambun bagantung
8. Banama
Tingang je palus tende
Mantir
mantang je Rahan Dare
Putir santang
ewen hanyahe
Raja Kameluh
bawi hatue.
9. Mantir mansanan
ampin jalanae
Untung rajaki
inenga akae
Lilis lamiang hapan
manduae
Bakam batu
eka nyarangae.
10. Gawin
mantir te uras jadi
Limbah balaku
ewen nanjuri
Lumpat Banama
i-engkak tali
Banama haguet dia bahali.
11. Tamuei
Banama dia bambilit
Nanturung
tumbang je lawang langit
Raja tantilap
je utus rihit
Asun Bulan
manjijit huit.
12. Lawang
langit haluan Banama
Jamban
Sangiang Mantir balua
Bukit Masuluh Bintap
Tatawa
Tende Lewu
Bukit Tambak Raja.
13. Ampin
tamuei Banama Bagulung
Tende nyambau
je rahan Timpung
Uluh are rata
hapumpung
Ungkup babuhan
laut Mangantung.
14. Handue
raja mendeng nanjuri
Rahan Timpung
umba nyai siti
Umur panjang
tuah rajaki
Banama
batulak Rahui ngamburi.
15. Banama
namuei je hararahan
Murik tumbang
je kasabahan
Burung metu
macam bakuyam
Lauk bilis Ranying
Manjuhan.
16. Panamuei
Banama dia panjang
Murik Pantai
Danum Sangiang
Raja tatau je
labih sanang
Mina bulau
telu karung kajang.
17. Tende Banama hete nanjulu
Raja Mantir
mendeng balaku
Umba Raja je
Burung Baru
Takar gantang
inenga telu.
18. Banama namuei hai pahalendang
Mantir
mandulang untung aseng panjang
Murik Pantai
Danum Sangiang
Sembang
tumbang ulang Hagandang.
19. Labehu eka Tambun Baputi
Talagan tuah
talagan rajaki
Akan gagenep
uluh ije ati
Bakas tabela
hatue bawi.
20. Tamuei
nyandar Randung Banama
Mamuat Balai
Lambang Palangka
Eleh
kakanderang jadi hakaja
Umba panatau
je Tingang Rangga.
21. Mantir
mendeng palus hagatang
Mahining auh
kanderang tingang
Harandue Raja
mambuka lumpang
Sarangan bulau
untung aseng panjang
22. Banama
miar je jala-jalan
Murik Batang
Danum Jalayan
Pahalendang
Lewu te palus gitan
Bagare kaleka
je Batu Nindan.
23. Banama
sembang kaleka lewu
Bua are sukup
macam baribu
Gagenep
batang masak manuru
Teras Sawang salanja
sanselu.
24. Mantir
marentah tarantang garu
Lumpat maname
je huma ungku
Sapala namuei
uras ilaku
Behas jite
ije paham perlu.
25.
Bihis-bihisa tarantang garu
Mimbit tintue
sama baramu
Babaran
garing karungan metu
Manuk bawui
je lakang buku.
26. Bagantung
banama tende batahan
Manunggu
masak bari panginan
Teras Sawang
Entang pakanan
Ganan Luyang
bawin balian.
27. Raja
mantir haguet manyampan
Bahata tambak
tuntang panginan
Pahayak balai
Sarin Kambungan
Akan likut
kaleka Batu Nindan.
28. Raja
dumah puat sadia
Uluh lewu due
uras umba
Babaran
Garing imuat kea
Apar Dulang
landai parada.
29. Lasang
dumah hai pahalendang
Mantir
mampandui Salumpuk Entang
Intu talagan
Untung aseng Panjang
Rajaki tuah
belum tatau sanang.
30. Mantir
dumah mendeng nanjuri
Lewun
tamparan uluh tuh ati
Raja Kameluh je Putir Nyai
Raja Uju
Kanaruhan Basakati.
31. Limban
Raja mendeng mujan
Salumpuk
mandui Nyalung Kaharingan
Teras Sawang
laluh ngaragan
Jamban
injijit i-halalian.
32. Banama
batulak ampi jadi
Batu Nindan
jadi i-lihi
Hayak auh
paham karami
Tapuk Tasik
Ngantung Santagi.
33. Panamuei
Banama dia kejau
Mahalau Tasik
Rampang Mantan Andau
Are eka ije
i-halau
Sembang
Banama huang ije pulau.
34. Hining
itah je bara bahut
Kinjap uluh tau
manyewut
Banama namuei
dia maliut
Jete bagare
pulau Karungut.
35. Murik
Danum Barirai parantung
Mahalau Lewu
Bukit Batengkung
Buntut Nusa
Bukit Lambayung
Tarusan
kumpang tame bagulung.
36. Banama
tapuk Danum Jalayan
Batang Danum
menteng bajaman
Bukit Sua
tintun tujuan
Tende Banama
tekap Malayan.
37.
Hangkalime Mantir nanjuri magun
Umba Raja
Rawing Tempun Telun
Tuntang
Kameluh Tempun Tiawun
Taluh inggau
uras atun dinun.
38. Jadi
nanjuri haguet Banama
Rawing Tempun Telun
mahin umba
Murik nalatai
kare lewun Raja
Tarusan
paruru Barantai i- huru kea.
39. Tapuk
Batang Danum Sangkalila
Danum tatau
je baranuha
Tengan awi
Ranying Hatalla
Tende Lewu
Bukit Kasinta Raja.
40. Sembang
Bukit Sinta Kasambuyan
Mantir lumpat
je Rahan Runjan
Panamuei
Jalanae uras insanan
Sangomang
lentar rata katawan.
41. Bukit
Sinta jadi i-nggawi
Banama inulak
mujan kea jadi
Murik Tarusan
Nyalung Nantiri
Manyundau
Tamparan je itah ati.
42. Tamuei
Banama kejau ingguang
Tapuk tasik
Riak Mihing Sambang
Nyamah
manelak Baner Sangkuang
Simpei
Karuhei Kaleka huang.
43. Murik
Danum Simpei karuhei
Danum hasahep
penyang karuhei
Lasang
Timpung nyahaman Bewei
Hapan Mantir
Nangkaje rawei.
44. Dumah
Mantir nyampan jalanae
Supun Untung
Lamiang induae
Entang
Tingang tintun tujuae
Bakam Batu
eka nyarangae.
45. Banama
haguet murik laju
Eleh tapuk
Tasik Sangkalemu
Pahalendang
Banama bahalap tutu
Raja ngaragae
je ewen telu.
46. Haluan
Banama Sangomang bahut
Le manelak je
Rasau Kaput
Hayak Tarusan
Ambun Hadurut
Tatau
nyahukan tasik basewut.
47. Ampin
Banama jalanae rangkah
Banama Tapuk
Tasik Manuah
Sangomang
haluan je-japan tatah
Lampanh ije
kabawak Kandarah.
48. Pantar
Nyalung Bukit Batu jadi gitan
Raja telu uras jadi katawan
Nuntung garu
mamapui Manyan
Murik Batang
Danum Bapantis Runjan
49. Mahalau
Bukit ije are tutu
Hakayun
Penyang je Sangkalemu
Uju Bukit ije
batantu
Banama tende
huang laut lewu.
50. Bukit uju
je baratingang
Banama tende
huang laut batang
Mantir balua
jamban ingancang
Manarui
jalanae Banama Tingang.
51.
Janjulanan Banama namuei
Ije-inggau
uras tege bewei
Bungai langit
Raja Manyamei
Tende Bukit
Tampung Karuhei.
52. Bara hete
Banama batulak
Limbah dinun
kare kahandak
Umba bapae
raja hakutak
Indue
inyundau tamparae sulak.
53. Banama
tulak tame tarusan
Tapuk Batang
Danum Letai Rujan
Panamuei
hindai tau Malayan
Tende Banama
nyambau Rahan
54. Rahan
Kameluh Nyai Inai Mangut
Nyai mahaga
je Runjan Riwut
Eweh sundau
tatau basewut
Sandik
Karuhei penyang sambalut.
55. Batulak
tinai Banama manuju
Tarusan Bulau
je Sangkalemu
Panamuei
Banama te paham laju
Tapuk Tasik
Mandalan Raja Telu.
56. Bukit
Linda Bulan eka tende
Mantir lumpat
je Rahan Dare
Raja Kameluh
je uras tege
Uluh Danum
Karimoi kampeleng hete.
57. Rata
Mantir pandulang untung
Banama palus
haguet bagulung
Bulau
namburak tarusan nanturung
Tapuk tasik
Gandang Ngarambang Duhung.
58. Banama
dimpah dia bambilit
Nanturung
Danum Mantining Langit
Gadung Gasa
Balai Masigit
Upun Garing
je Tungket Langit.
59. Panamuei
Banama je jala-jalan
Murik Tarusan
Garing Babasung Rujan
Palus tapuk
Tasik Handaran
Hayak tende
intu ije rahan.
60. Tulak
Banama tinai jala-jalan
Limbah jadi
maja ije rahan
Tame tinai ije
tarusan
Palus tapuk
Tasik Kaharingan.
61. Raja
Telu, Tunggal Sangomang
Palus
nanturung ije pahalendang
Batang Garing
tau nganderang
Mangku Amat
Sangen Nyai Jaya Sangiang
62. Uras jadi
taluh ilaku
Batulak tinai
ewen Raja Telu
Limbah
manyundau je tingang tatu
Murik Batang
Danum Marakunju.
63. Panamuei
Banama je paham Panjang
Manyarahan
Pantai Danum Sangiang
Mandulang Bulau Untung
Aseng Panjang
Tapuk Tasik
Jaleang Tingang.
64. Banama
namuei jala-jalan kejau
Supun untung
are inyundau
Benang Entang
Kandarah Bulau
Tapuk Tasik
je Pawah Bulau
65. Panamuei
Banama je Panju-panjung
Telu
Haramaung Pandulang untung
Mangat itah Tatau
Manyambung
Palus tapuk
Tasik Malambung.
66. Dimpah
Tasik Malambung Bulau
Gitan
pahalendang tuh ije pulau
Jamparan
Banama dia mahalau
Tende
palakuan kare panatau.
67. Haguet
Banama tinai parantung
Tamuei Raja
Telu paham Bagulung
Nyandar Batang Lunuk
Bagantung
Tapuk Danum Nyalung
Batengkung.
68. Raja Telu
je Hakanduang
Banama
Narusan je Salat Sawang
Danum Mendeng
jete ingguang
Tende Bukit
Bulau Kangantung Gandang.
69.
Kangantung Gandang Sembang jadi
Raja Telu
palus batatap biti
Mingat
Kajayae sapire ije ati
Ewen Telu
uras mandai.
70. Mendeng
Raja Tunggal Sangomang
Lumpat Lewu Bukit Kangantung
Gandang
Pakaian sukup
je batun penyang
Duhung Hintan
je intu kahang.
71. Pakaian
uras i-hapan jadi
Raja Telu
Haguet mandai
Tisin Bulau
je Sinta Mani
Ie Mahapan
aran Raja Putar Tiki.
72. Mangkepan
Tisin je Sinta Mani
Kayu Erang
Palus indai
Tamparan
Samandiai te uras ati
Uka kare gawi
uras tau manjadi.
73. Mendeng
hayak je Raja Telu
Uras manalih
je upun kayu
Erang Tingang
Gambalang Nyahu
Tuntang Kayu
Pampang Saribu.
74. Ampin Raja
Tunggal Sangomang
Sembang Upun
je Kayu Erang
Hete Raja
mendeng manimang
Tempun gawi
belum tatau sanang.
75. Timang
Kayu Erang te sukup jadi
Janjin
Hatalla i-ilalus i-awi
Pa-intih
Hatalla ije mandai
Tikas
Sangomang tuh ije biti.
76. Tungking
Langit palus mandai
Kayu Erang
katamparae ati
Batang Erang
te puna sakti
Edae bungking
te sapanjadi
77. Hete
Sangomang mijen bajanda
Duhung
inyitak hapa mambuka
Bungking
ranggang te gite huma
Kameluh Bulau
je Bawin Jatha.
78. Kamelun
Bulan je Bawin Jatha
Kameluh anak
Ranying Hatalla
Supun untung
i-laku Raja
Nyalung
Kaharingan induae kea.
79. Talagan
Tuah lapekung rajaki
Uras imekat
tuntang injawi
Kahimat
mangat tau manjadi
Samandiai
kahandak je kurik hai.
80. Taluh
handiai te uras dinun
AmpinRaja
Telu te handak muhun
Utus bibit
tilap manurun
Tukep Sembang
je baner upun.
81. Uras
muhun jadi je Raja Telu
Bara Kayu
Gambalang nyahu
Pusaka baguna
je uras dinu
Kaharingan
Belum Penyang Sangkalemu.
82. Raja Telu
je hakanduang
Limbah mandai
hapantar pinang
Manyundau
Raja je Angking Penyang
Tuntang
Kameluh Putir Selung Tamanang.
83. Raja
Angking Penyang Eka Balaku
Sapire bewei
taluh ije tau
Supun Untung
Bulau Sangkalemu
Kare
tangkalasan je bunu hantu.
84.
Kangantung Gandang te sukup gawi
Raja Mantir
mendeng nanjuri
Hakaliling
lewu sapire ije ati
Raja-Kameluh
pire-pire biti.
85.
Kangantung Gandang sukup gawi
i-lalus awi
Raja telu biti
Mampandui
Salumpuk Sapire ati
Mangat Batuah
belum marajaki.
86. Tulak
Banama bara lewu bukit
Jarat
i-engkak palatar injijit
Supun untung
uras i-imbit
Danum Mendeng
Ngatimbung Langit.
87. Panamuei
Banama dia kejau
Tapuk
danum banyahu bulau
Hetuh are taluh inyundau
Kayun Penyang
karuhei tatau.
88. Ayun
Balai Sarin Kambungan
Mangat tau
uras katawan
Panamuei
Banama Murik Jalayan
Mimbit
Salumpuk Entang bakawan.
89. Labehu
handalem riam hatuntung
Banama tapuk Sarigadung Untung
Tende manjala
je lauk untung
Itah Kumae
tatau manyambung
90. Haguet
Banama murik haratean
Ungkup Sawang
sapire ije gitan
Raja Telu
namuei kabajuran
Bukit Tunjung
eka tujuan.
91. Bukit Tunjung Sembang
jadi
Tende ungkup
Sawang tempun gawi
Uluh are panggil barami
Banama
bajarat imeteng tali.
92. Hetuh
Banama ba-ungkar puat
Lakang Buku
impalumpat
Indang
Salangking Apang Salamat
Bagawi karas
atei bahimat.
93. Rata
umbet gawi-gawian
Masak uras
bari panginan
Panggil are biti
bakuyan
Rata ewen
nyurung –ngantihan.
94. Limbah
ngantihan hapantar pinang
Sama ngantung
tulang batekang
Raja Telu je
hakanduang
Ewen mimbul
je Batang Sawang.
95. Ewen
mempendeng je batang Sawang
Bawi Sandah
je nangkasiang
Kayun karuhei akan
karambang
Sirat bulat
je hakalingkang.
96. Sadia
jadi gawin karambang
Telu raja te
mendeng Mangkang
Batang Sawang
palus inimang
Tempun gawin
je tatau sanang.
97. Gawi uras
jadi sadia
Upun Sawang
jadi inata
Nyalung
kaharingan i-nanjuri kea
Panengan awi
Ranying Hatalla.
98. Limbah
jite panggil bakarak
Buli ekae
tintun kahandak
Kilau ampin
ampah bakarak
Banama
Tingang handak batulak.
99. Banama
masuh Danum Banyahu
Manyururui
ampin jala je helu,
Supun untung
are i-laku
Inanjuri
kareh amun Sembang lewu.
100. Pambuli
Banama paham bagulung
Tapuk Tumbang
Panjungan Manjung
Palus masuh
tinai je parantung
Tilap ambun lepah
i-nanjung.
101. Panamuei randah
Banama buli
Sembang eka
uluh tempun gawi
Palatar
i-uluh injarat tali
Tatambat hila
lawin kamburi.
102. Banama
Tingang je jadi dumah
Mimbit untung
rajaki tuah
Karuhei tatau
penyang Panyampah
Tampalawei
andau je durut sawah.
103. Andau
sawah tarang balawa
Kare gawi
tinai nampara
Rangkan
panginan uras impalua
Bara Balai
Lambang Palangka
104. Matan
andau jadi gantung
Raja nanjuri
je supun untung
Kayu Karuhei
penyang hatampung
Bara ngambu
Tasik Malambung.
105. Panginan
jadi uras sadia
Piring saling
uras impalua
Bangkusan
timpung uras i-riksa
Bungkar puat Randung
Banama.
106. Bungkar
puat Banama Tingang
Behas tambak
labien gantang
Bulau singah
manyurung timbang
Depen Uei
hanjuju gawang.
107. Raja
Telu ewen Hakanduang
Mameteng
manas nelun lamiang
Jamban Karuhei je untung Panjang
Panyalembang
untek tuntang panarang.
108. Buwur
hambaruan rata jadi
I-hantuk
i-malas hayak inyaki
Hampatung
tuah tuntang rajaki
Sahapus
hakekat je niat gawi.
109.
Palempang jalan tikas tuh helu
Hajamban
riwut bahing kandayu
Insanan awi
je Raja Uju
Akan
panungkupje Raja Bunu.
110. Kalutuh
auh jalan malempang
Nyarita
tamuei Banama Tingang
Ngaragan Raja
Tungal Sangomang
Nanturung
Batang Kayu Erang Tingang.
111. Mangat
itah rata katawan
Tamuei Banama
murik jalayan
Jalanae
balaku Nyalung Kaharingan
Kayun Penyang
Karuhei Pasihan.
112. Uras
sukup taluh indinu
Awi Raja te
ewen telu
Lepah
i-nanjuri amun Sembang lewu
Kayun panatau
je Sangkalemu.
113. Auh
malempang kalutuh bewei
Kahanjak
huang narui parawei
Kakare auh
keleh i-nyimpei
I-haga i-rima
je huang atei.
114. Jalan
malempang je tende helu
Tende kea riwut
Kandayu
Mahapa
Kandayu rawei balemu
Basarah akan
Hatalla Nagambu.
KANDAYU PARAWEI
1. Nyahu hai
paham bataling
Marawei utus
uluh kaliling
Kilau pahiu
suling garinding
Nasa
kaharingan je Balai Mihing.
2. Kilat
Panjang nyahu batengkung
Nyahu marawei
utus bagulung
Tegah i-uap
je gadung untung
Dimpah
rahusan Tasik Malambung.
3. Batengkung
hiau je nyahu hai
Marawei utus
dia suali
Murik Tarusan
Nyalung nantiri
Manyupa
tamparae tuh itah ati.
4. Metuh
kaput je dia gitan
Hatalla
manyewut auh katamparan
Hamauh
manyewut Intan Kaharingan
Kaput hapisah
palus sabahan.
5. Langit
Petak jadi balawa
Ulun Kalunen
jadi inampa
Taluh handiai
saraba injapa
Kalute sulak
gawin Hatlla.
6. Peteh
mandehen Ranying Hatalla
Umba kalunen
ije i-nampa
Nyuang petak
nguntep dunia
Ela manggawi
taluh je papa.
7. Nyahu hai ayun
hakumbang
Hanyak kilat
je paham panjang
Bara Bukit
Kangantung Gandang
Balua
tahanjungan je kayu Erang.
8. Nyahu hai
kilat balawa
Auh peteh
Ranying Hatalla
Kaharingan
tetep dehen i-haga
Nyamah petak
langit i-naheta.
9. Auh Nyahu
kilat batantu
Manyururui
tamparan taluh je helu
Inyaksi
indehen awi Raja Uju
Kaharingan
marawei dia balemu.
10. Nyahu hai
kilat hajanjala
Jamban peteh
Ranying Hatalla
Mamparendeng
itah je ela laya
Kaharingan
jite jalan balawa.
11. Kilat
panjang nyahu hakumbang
Balua Bukit
Nganderang Tingang
Raja Uju ewen
hakandung
Kaharingan
nyarurui je ela layang.
12. Ujan
labat kilat hanyahu
Kaharingan
jalan tanduhan helu
Peteh Hatalla
dia Balemu
Marawei utus
je Raja Bunu.
13. Kilat
Panjang Nyahu ngaruntung
Riwut marawei
penyang Hatampung
Sama mananggar
je gadung untung
Uka itah tataun manyambung.
14. Kalute
kapaham auh parawei
Balaku
Penyang je hinje simpei
Inyimpei
dehen je huang atei
Murik Tarusan
Balawang karuhei.
15. Auh
palempang baguna tutu
Akan utus je
Raja Bunu
Tutuh Kameluh
Balimut Batu
Peteh muhun
je bara ngambu.
16. Auh
parawei tikas tuh helu
Hajamban
riwut Rawei Kandayu
Manyarurui
peteh Hatalla ngambu
Pajanjuri
Pasebab Hulu Banyahu.
17. Ampin
pasin Ranying Hatalla
Akan itah
sahapus dunia
Balai
Kaharingan tege inampa
Jamban manyimpei peteh Hatalla.
KANDAYU MAMBUWUR BEHAS HAMBARUAN
1. Ujan-ujan aseng panjang
Sambalut
simpei bambang penyang
Mandehen
bulau untung panjang
Mamburak
rabia nyaman tunyang.
2. Nasaki
dahan manuk darung tingang
Batambang
untung aseng panjang
Bereng barigas belum tatau sanang
Batarung pulu lampang hagatang.
3. Mamantis Nyalung Kaharingan
Akan entang tingang mangawan
Utus Raja Bunu te huran
Manyelem behas hambaruan.
4. Nanjuri-ku Bangkang haselan tingang
Batu Junjun karepurun entang
Malisen bara peres panganduang
Sama rata ba-umur panjang.
5. Kuruk bulau hambaruan
Sambalut Nyalung Kaharingan
Balasang Kandayu iye nyawanan
Tumun peteh tingang tatau huran.
6. Sama
Kanuah anak jatha lampang
Manasa pandung je balau
panjang
Hajamban kandayu je
kayu Erang
Nanjakku bukit
uju-hanya hejenjang.
7. Nutuh
bulau pungkal raja
Hajamban
peteh Ranying Hatalla
Bawi Hatue
bakas tabela
Kurik hai dia
imbeda.
PENJELASAN ALAT BASARAH
1. SANGKU.
Sangku, biasanya digunakan pada upacara keagamaan,
lebih-lebih pada upacara Basarah. Dalam bahasa Sangiang disebut dengan nama “ Sangku Tambak
Raja “ Saparanggun dalam Kangatil Bawak Lamiang, dengan istilah atau nama
tersebut, berarti Sangku telah dilengkapi dengan alat-alat upacara Basarah.
Dalam upacara Basarah, Sangku Tambak Raja ditempatkan
di atas meja kecil Sangku di letakkn di atas kain yang bersih, yang
berwarna-warni, selain warna hitam.
Sangku Tambak Raja merupakan perwujudan dari seluruh
kemahakuasaan Ranying Hatalla Langit sebagai simbolis penyatuan bathin umat
yang melaksanakan Basarah kehadapan Ranying Hatalla Langit, oleh karena Sangku
Tambak Raja selalu ditempatkan di tengah-tengah tempat Basarah.
2. BERAS.
Dalam bahasa Sangiang, Behas (beras) disebut dengan
nama “ Behas Manyangen Tingang “ pemakaian bahasa berdasarkan
methologi Agama Hindu Kaharingan bahwa pada masa penciptaan alam semesta,
Ranying Hatalla Langi menciptakan beras untuk menjaga kelangsungan kehidupan
Raja Bunu yang menjadi asal mula umat manusia di dunia ini dan kelangsungan
hubungan dengan Ranying Hatalla Langit. Dan mithologi tersebut umat Hindu
Kaharingan yang merupakan keturunan Raja Bunu menyakini bahwa di dalam beras
itu terkandung kekuasaan Ranying Hatalla Langit sehingga dapat menjadi sarana
yang menghubungkan manusia dengan Ranying Hatalla Langit. Hal ini terbukti
bahwa penggunaannya dalam ayat suci Manawur yang berbunyi “ Balang
Bitim Jadi Isi, Hampuli Balitam Jadi Daha, Dia Balang Bitim Injamku akan Duhung
Luang Rawei Pantai Danum Kalunen, Isen Hampuli Balitam Bunu Bamban Panyaruhan
Tisui Luwuk Kampungan Bunu”, yang atyinya : Behas Manyangen Tingang adalah
bukan saja sebagai kelangsungan hidup manusia, ia juga sebagai perantara antar
manusia dengan Yang Maha Kuasa Ranying Hatalla Langit serta sebagai perantara
pula antara manusia dengan para leluhur.
3. BULU EKOR TINGANG
Dalam bahasa Sangiang, Bulu Ekor Tingang disebut “ DANDANG
TINGANG” yang menurut methologi Agama Hindu Kaharingan, bahwa Burung Tingang
adalah salah satu yang merupakan penciptaan Ranying Hatalla Langit melalui
perubahan wujud Luhing Pantung Tingang yang terlepas dan kejadian dengan
keberadaan Nyalung Kaharingan Belum (air suci kehidupan) pada saat Raja Bunu
menerimanya, Ranying Hatalla Langit yang kemudian berubah wujud menjadi seekor
Burung Tingang yang disebut dalam bahasa Sangiang, Tingang Rangga Bapantung
Nyahu”, yang menempati sebuag pohon beringin besar yang disebut pula dalam
bahasa Sangiang “ Lunuk Jayang Tingang, Baringen Sempeng Tulang Tambarirang”.
Mithologi tersebut terjadi di Lewu Batu Nindan Tarung,
Rundung Kereng Liang Bantilung Nyaring yaitu suatu tempat di alam atas atau di
tasik Rampang Matan Andau. Oleh karena itu didalam berbagai upacara selalu
digunakan dari upacara yang paling kecil samapai kepada tingkat upacara yang
besar. Didalam pelaksanaan Upacara Basarah, Burung Tingang tersebut
dilambangkan dengan Dandang Tingang. Selain hal sebagaimana kami kemukan diatas
tentang Dandang Tingang, juga memiliki khas tersendiri yaitu berupa warna hitam
yang memisahkan warna putih menjadi dua bagian yaitu : Warna putih diatas,
warna hitam di tengah dan bagian bawah berwarna putih pula. Cirri khas ini
tidak terdapat pada bulu burung lainnya. Dilihat dari Filsafat keagamaan Hindu
Kaharingan sendiri warna Dandang Tingang tersebut mengandun arti simbolis yaitu
:
a. Warna Putih
dibagian atas, berarti alam kekuasaan Ranying Hatalla Langit (Tuhan Yang Maha
Kuasa). Ia Yang Maha Suci.
b. Warna Hitam
ditengah, berarti alam kehidupan manusia di dunia ini yang penuh dengan
pertentangan antara kebenaran dengan ketidak benaran.
c. Warna Putih dibagian bawah berarti kesucian
yang di dapat / dicapai melalui usaha individu melawan ketidak benaran yang
pada saatnya, bila dihubungkan dengan upacara keagamaan yaitu sampai kepada
upacara Tiwah (rukun kematian terakhir).
4. SIPA (GILING PINANG) DAN RUKUN (TARAHAN)
Sipa, yang disebut dalam bahasa Sangiang “Giling
Pinng”, yang terdiri dari daun sirih, kapur, buah pinang dan tembakau, cara
membuatnya yaitu daun sirih diolesi dengan kapur sirih, kemudian di lipat
membundar sehingga membentuk kerucut sebesar ibu jari tangan
Kemudian di isi dengan belahan buah pinang dan
tembakau.
Ruku yang disebut dalam bahasa asing “Rukun
Tarahan” yaitu rokok yang terbuat dari daun nipah yang disebut rokok pusuk dan
ini dapat diganti dengan rokok biasa.
Penggunaan kedua saranan ini dilatar belakangi oleh
mithologi dalam Agama Hindu Kaharingan yang menyebutkan pada saat penciptaan
alam semesta, ia melambangkan kekuatan dan kekuasaan Ranying Hatalla Langit
yang Maha Sempurna untuk pertama kali dalam penciptaannya yaitu Manyamei
Tunggal Garing Jajahunan Laut, Sahawung Tangkuran Hariran dengan Kameluh Putak
Bulau Janjulen Karangan Limut Batu Kamasan Tambun, yang berubah wujudnya atas
kehendak Ranying Hatalla Langit menjadi Mangku Amat Sangen dan Nyai Jaya
Sangiangpada suatu ketika tat kala ia mengobati Raja Pampulau Hawun. Saat
itulah Mangku Amat Sangen dan Nyai Jaya Sangiang mengalami perubahan wujud
menjadi beberapa benda seperti misalnya Biji matanya menyatu pada buah pinang,
daun telinganya menyatu pada daun sirih Jarenang dan otaknya menyatu menjadi
kapur sirih, sehingga Gilingan Pinang dan Rukun Tarahan yang digunakan dalam
pelaksanaan upacara-upacara Agama Hindu Kaharingan termasuk upacara Basarah,
biasanya dibuat masing-masing tiga. Lima dan tujuh buah. Jika Gilingan Pinang
dibuat tujuh buah maka Rukun Tarahan juga harus berjumlah tujuh pucuk dan
seterusnya. Jumlah ini mencerminkan maksud dari upacara yang diinginkan dengan
penggunaan Gilingan Pinang dan Rukun Tarahan inilah kita memohon persaksian
dari Ranying Hatalla Langit, melalui leluhur atau Tingang Tatatu Manyamei
Tunggal Garing Janjuhan Laut, Sahawung Tangkuranan Hariran Dan Kameluh Putak
Bulau Janjulen Karangan Limut Batu Kamasan Tambun.
5. DUIT SINGAH HAMBARUAN
Duit Singah Hambaruan dalam bahasa Sangiang disebut
Bulau Pungkal Raja, yaitu mata uang yang digunakan sebagai alat tukar yang sah,
uang digunakan pada upacara hendaknya mata uang logam perak, akan tetapi lebih
baik lagi kalau singah sangku itu memakai Emas dan yang dimaksudkan dengan duit
singah sangku (bulau pungkal raja) yaitu uang atau logam yang akan memancarkan
sinar terang secara rohaniah, sehingga persembahan dimaksud akan tampak jelas
kehadapan Raying Hatalla Langit dan para leluhur, serta dengan uang tersebut
pula berfungsu sebagai pelengkap atas kekurangan alat-alat upacara, seandainya
secara dengan tidak sengaja ada yang tertinggal dalam persembahan suci.
6. BEHAS HAMBARUAN
Behas Hambaruan adalah beras yang dipilih dari beras
biasa yang bersih bening dan tidak sedikitpun cacat dengan jumlah 7 (tujuh)
biji beras dan beras yang sudah dipilih tersebut dibungkus memakai kain putih
atau kain yang berwarna-warni selain warna hitam dan inilah yang disebut “ Behas
Hambaruan “ dan ditempatkan didalam dan ditengah-tengah Sangku Tambak Raja
berdampingan dengan Dandang Tingang dengan maksud bahwa Behas Hambaruan
tersebut sebagai pelambang wujud Raja Uju Hakanduang, Kanaruhan Hanya Basakati
yang merupakan kekuatan dan kekuasaan Ranying Hatalla Langit melalui
perwujudan-Nya yang pada akhir upacara langsung diberi / diterima oleh peserta
upacara.
7. UNDUS TANAK
Undus Tanak dalam bahasa Sangiang disebut “ Minyak
Bangkang Haselan Tingang, Uring Katilambung Nyahu “ yaitu
minyak kelapa yang terbaik atau disebut Undus Tanak dibuat dari buah kelapa
biasa dan dalam agama Hindu Kaharingan memiliki mithologi tersendiri yang
disebut bahwa buah kelapa adalah penjelmaan dan penyatuan dari kepala Mangku
Amat Sangen dan Nyai Jaya Sangiang, maka oleh karena itu buah kelapa dalam
bahasa Sangiang disebut : buah Katilambung Nyahu”. Dengan demikian berarti
Undus Tanak adalah suci sehingga dapat digunakan untuk sarana upacara keagamaan
termasuk Basarah yang juga didasarkan pula pada hakekat minyak yang licin dan
terasa hangat, sehingga dapat melepaskan dan memperbaiki sesuatu yang kusut
dalam diri manusia dan kehangatan minyak itu dapat juga menghangati iman
manusia terhadap Ranying Hatalla Langit serta segala sesuatu yang diolesi
minyak akan terlihat bersih dan mengkilat seakan-akan bersinar, begitu pula
harapan kita semoga Ranying Hatalla Langit memberikan sinar suci-Nya kepada
kita.
8. TAMPUNG TAWAR
Tampung Tawar yaitu terbuat dari daun kelapa muda yang
dianyam sedemikian rupa yang digunakan untuk memercikan air suci (air yang
disucikan) pada upacara Agama Hindu Kaharingan dan air yang disucikan itu
sebagai symbol dari Nyalung Kaharingan (air suci kehidupan) yang pada akhir
upacara Basarah (persembahyangan) bersamaan dengan pelaksanaan mambuwur behas
hambaruan juga dipercikan kepada semua peserta upacara Basarah. Dengan
pengertian bahwa selesai melaksanakan Basarah selayaknya menerima anugrah dari
Ranying Hatalla Langit dan sebaliknya segala sesuatu yang sifatnya jahat, baik
pikiran maupun perasaan dapat di netralisir oleh kesucian air suci kehidupan
tersebut.
9. PARAPEN GARU / MANYAN
Kata Parapen berarti per-apian yang berasal dari kata
api, keberadaan api dalam upacara Agama Hindu Kaharingan dapat diwujudkan dalam
bentuk lampu, api dalam bentuk bara-api yang ditaruh pada suatu tempat tertentu
dan kegunaan Parapen pada upacara-upacara keagamaan adalah sebagai tempat
membakar Garu / manyan yang merupakan sarana untuk mengiringi pengucapan
mantra, misalnya pengucapan mantra menggaru Sangku Tambak Raja pada saat
upacara Basarah. Asap Garu / manyan yang membumbung tinggi itu dapat
menumbuhkan ketenangan pikiran dan perasaan sehingga dapat memudahkan bagi
seseorang untuk memusatkan pikirannya menuju Ranying Hatalla Langit dengan
demikian hendaknya bara-api pada Parapen jangan sampai padam selama
persembahyangan (basarah) berlangsung.
10. BENANG LAPIK SANGKU
Benang berarti kain, lapik berarti alas, Sangku adalah
Sangku. Benang Lapik Sangku adalah kain yang digunakan menjadi alas dimana
Sangku Tambak Raja ditempatkan. Kain yang digunakan untuk alat Sangku, selain
kain kuning atau putih, boleh pula kain yang berwarna-warni, selain warna
hitam. Kain melambangkan keindahan yang didalam mithologi Hindu Kaharingan
bukan saja keindahan alam semesta akan tetapi juga kaindahan dari kesucian dan
kemahakuasaan Ranying Hatalla Langit itu sendiri dan oleh karena itu pada semua
upacara keagamaan Hindu Kaharingan, kain harus selalu ada walaupun hanya
sedikit.
11. TANTELUH MANUK
Tanteluh Manuk dalam bahasa Sangiang disebut Tanteluh
Manuk Darung Tingang yang digunakan pada upacara keagamaan Hindu Kaharingan dan
caranya dipilih telor ayam kampong yang baik. Pada upacara Basarah telor
diletakan berdampingan dengan Dandand Tingang yaitu di tengah-tengah Sangku
Tambak Raja, setelah berakhir upacara Basarah telor tersebut diambil cairannya
dan dioleskan pada kedua tulang selangka serta dioleskan pula pada dahi dan
diterima oleh seluruh peserta upacara Basarah. Maksudnya dengan telor yang
telah disucikan itu untuk mensucikan jasmani dan rohani serta menetralisir
hal-hal yang tidak baik dari hati nurani dan pikiran manusia. Fungsi telor ayam
ini sama dengan fungsi darah ayam pada saat upacara, dioleskan pada peserta
upacara Basarah dan selain maksud sebagai mana tersebut diatas, telor ayam /
darah ayam bertujuan untuk dapat memberikan sinar terang bagi mereka yang telah
mendapatkan olesan terhadap sinar suci Ranying Hatalla Langit (Tuhan Yang Maha
Esa).
12. KAMBANG
Dalam setiap persembahyangan (basarah) atau upacara
ritual lainnya Kambang (bunga) juga selalu digunakan pada upacara Basarah,
Kambang atau Bunga selalu ditempatkan diatas Sangku Tambak Raja, laksana bunga
yan harum dan baik juga akan menerima anugrah yang baik dari Ranying Hatalla
Langit dan pada akhir upacara Basarah, bunga tersebut dicampur kedalam air
Tampung Tawar dan dipercikan keseluruh peserta upacara Basarah. Bunga yang
digunakan untuk melaksanakan upacara Basarah hendaknya dipilih yang berwarna
merah putuh dan kuning. Bunga warna merah melambangkan Raja Tunggal Sangomang
yaitu manifestasi Ranying Hatalla Langit dalam penciptaan dan juga sekaligus
lambing keberanian dalam membela kebenaran demi kedamaian hidup manusia,
sedangkan bunga warna putih melambangkan ketulusan dan kesucian hati, kemudian
bunga yang berwarna kuning melambangkan kekuasaan Ranying Hatalla Langit dalam
memelihara ciptaannya yang selain itu pula bunga yang berwarna kuningjuga
melambangkan keteguhan hati yang sungguh-sungguh dalam melaksanakan setiap
pekerjaan yang baik dan tidak mengikat diri pada hasilnya.
PENJELASAN KANDAYU BASARAH
Kandayu adalah nyanyian suci Umat Hindu Kaharingan
yang di nyayikan secara bersama pada saat melakukan upacara persembahyangan /
Basarah.
a. KANDAYU MANYARAH
SANGKU TAMBAK RAJA
Kandayu ini berisikan ungkapan tentang maksud dan
tujuan upacara persembahyangan Basarah, dengan maksud menyerahkan persembahan
suci Sangku Tambak Raja beserta segala isinya kepada Ranying Hatalla Langit
melalui persembahyangan Basarah. Kemudian kita memohon kepada Ranying Hatalla
Langit agar dapat memeberikan sinar suci kekuatan-Nya bagi kehidupan manusia
agar dapat menjalani kehidupanini senantiasa mendapat bimbingan dalam berpikir
yang baik, berkata yang benar serta berbuat yang baik pula.
b. KANDAYU MANTANG
KAYU ERANG
Kandayu Mantang Kayu Erang dinyayikan setelah
pandehen, Pandehen yaiyu penyampaian penjelasan ayat-ayat suci Panaturan oleh
Rohaniawan. Isi Kandayu Mantang Kayu Erang ini, menjeritakan tentang perjalanan
Banama Tingang Mandulang Bulau Untung Aseng Panjang pada saat Balian Balaku
Untung. Didalam melaksanakan upacara Balian Balaku Untung kita akan
mendengarkan perjalanan Banama Tingang yang dibawa oleh Raja Telu Hakanduang
yaitu Raja Tunggal Sangomang, Raja Mantir Mama Luhing Bungai dan Raja Linga
Rawing Tempu Telun mendapatkan anugrah dan berkat dari Ranying Hatalla Langit
beserta seluruh manifestasinya, agar manusia didalam kehidupannya selalu
mendapat rejeki, umur panjang, sehat sejahtera dalam menjalani kehidupan
didunia ini dan hakekat ini pula yang diambil dalam pelaksanaan Basarah bagi
umat Hindu Kaharingan.
c. KANDAYU PARAWEI
Kandayu Parawei, dinyayikan sebelum do’a penutup
Basarah yang isinya adalah mengandung ungkapan rasa syukur dan terimakasih Umat
Hindu Kaharingan atas penciptaan alam semesta ini dengan segala isinya. Kandayu
ini bertujuan agar Umat Hindu Kaharingan selalu dapat memelihara keseimbangan
kehidupandengan alam semesta dengan berbuat baik sehingga hakekat yang ingin
dicapai, yaitu kedamaian yang abadi dapat terwujud dengan sempurna.
d. KANDAYU MEMBUWUR
BEHAS HAMBARUAN
Kandayu membuwur behas hambaruan dinyayikan untuk
mengiringi petugas untuk menempatkan Behas Hambaruan kepada semua peserta
Basarah, mengoleskan telor ayam dan meneteskan undus serta memercikan Tampung
Tawar. Bersamaan dengan itu pula peserta upacara Basarah menerima anugrah dari
Ranying Hatalla Langit yang telah dimohon dalam pelaksanaan Basarah
(persembahyangan). Kandayu ini terdiri dari tujuh bait yang disesuikan dengan
jumlah Behas Hambaruan dalam satu bungkusan yaitu berjumlah tujuh biji. Dengan
maksud sesui pula dengan manifestasi Ranying Hatalla Langit yang disebut Raja
Uju Hakanduang, Kanaruhan Hanya Basakati untuk menyampaikan anugrah kepada
seluruh peserta upacara Basarah. Kandayu ini dapat diulang-ulang sesui
keperluan sampai selesai pelaksanaan Membuwur Behas Hambaruan. Lirtik Kandayu
Membuwur Behas Hambaruan ini berisikan harapan do’a yang telah di anugrahi oleh
Ranying Hatalla Langit dapat menyatu dan berguna didalam kehidupan kita
sehari-hari dan oleh sebab itu hendaknya di ikuti dengan sungguh-sungguh dan
hikmat.
tambahkan lagi bang tandak buat balian dan untuk lunas2 balian a
BalasHapusBg ap arti y nanjuri ganan tandak
HapusGanan Tandak artinya roh suara, Nanjuri artinya keluar atau berjalan. Jadi Inanjuri Ganan Tandak arti mengeluarkan atau memerintahkan roh suara untuk berjalan kemana sesuai apabyg kita perintahkan.
BalasHapus